Kamis, 27 Desember 2012

Umpasa Batak

UMPASA ADAT BATAK TOBA
Asa, danggur-dangur barat ma tongon tu duhut-duhut
Nunga butong hita mangan, mahap marlompan juhut,
Ba haroan ni ulaonta on, dipaboa amanta suhut.

Atau: Ba, dia ma langkatna, dia unokna
Dia ma hatana, dia nidokna,
Haroan ni ulaonta on,
Tung tangkas ma dipaboa amanta suhut

Alusna mamboan sipanganon :
Bagot na marhalto ma na tubu di robean
Ba horas ma hamu na manganhon, tu gandana ma di hami na mangalean
Ekstra:
Taringot di sipanganon na hupasahat hami rajanami
Molo tung na mangholit hami, sai ganda ma na hinolit tu joloansa on

Dan ditutup dengan:
Anggo sintuhu ni sipanganon masak na hupasahat hami
Ba, panggabean, parhorasan do rajanami (tu hula-hula); tu hamu raja ni haha-anggi

(bila makanan itu untuk kawula yang berkakak-adik)
Sambungan sapaan-pertanyaan dari si penerima makanan:
Dimulai lagi dengan kata basi-basi, dan disambung dengan:

Antong raja ni ……….; Asa tangkas ma uju Purba, tangkasan uju Angkola
Asa tangkas hita maduma, tangkasan hita mamora.
Jadi, asa songon hata ni natua-tua do dohonon:
Siangkup ninna, songon na hundul, jala siudur songon na mardalan
Ba, angkup ni angka na uli na denggan, tung tungkas ma dipaboa amanta suhut,
Asa adong sibegeon ni pinggol, sipeopon ni roha.      
Jawaban penutup:
I ma tutu rajanami, nunga apala dipadua hali raja i manungkun
Ba saonari, tung tangkas ma antong paboaonnami:
Anggo siangkupna dohot sidonganna rajanami, ima:……..
(dia ceritakan secara singkat dalam bentuk prosa, maksud tujuan acara adat itu)
2. Umpama dalam berbagai perhelatan, yang memintakan berkat:
- Perkawinan (kepada penganten)— Biasanya umpama ini harus disampaikan dengan jumlah ganjil; mis: satu, tiga, lima, tujuh dsb.
Di zaman modern ini di perantauan (karena soal faktor keterbatasan waktu), terutama bagi generasi muda, boleh saja mengucapkan hanya satu saja. Kalau mampu menghafalnya, boleh sampai tiga umpama:
Contoh:
  • Bintang na rimiris ma, tu ombun na sumorop Asa anak pe antong di hamu riris, boru pe antong torop.
  • Tubuan laklak ma, tubuan sikkoru di dolok ni Purbatua Sai tubuan anak, tubuan boru ma hamu, donganmu sarimatua.
  • Pir ma pongki, bahul-bahul pansalongan Sai pir ma tondimuna, jala tongtong hamu masihaholongan.
  • Pinantik hujur tu jolo ni tapian ,Tusi hamu mangalangka, tusi ma dapot parsaulian.
  • Pangkat-hotang.Tu dia hamu mangalangka, tusi ma dapot pangomoan
  • Tangki jala hualang, garinggang jala garege
  • Tubuan anak ma hamu, partahi jala ulubalang
  • Tubuan boru par-mas jala pareme.
  • Tubu ma hariara, di tonga-tonga ni huta
  • Sai tubu ma anak dohot borumu
  • Na mora jala na martua

Kalau “umpama” diucapkan (disampaikan) hanya satu (single) di antara umpama di atas, tak tak perlu ada umpama penutup. Tapi kalau menyampaikan dua atau empat, atau bahkan enam, sebaiknya ditutup dengan umpama pembuat jumlah-ganjil berikut:
Asa, sahat-sahat ni solu ma, sahat tu bontean
Sai sahat ma hita on sude mangolu,
Sahat ma tu parhorasan, sahat tu panggabean.

Bila kita harus menyampaikan ULOS PANSAMOT (kepada orangtua penganten laki-laki) atau kepada besan kita: beberapa umpama yang relevan antara lain adalah:
1)     Andor halukka ma patogu-togu lombu, Saur ma hamu matua, patogu-togu pahompu
2)     Eme sitamba-tua ma parlinggoman ni siborok, Tuhanta Debata do silehon tua, sude ma hita on diparorot
3)     Tubu ma dingin-dingin di tonga-tonga ni huta, Saur ma hita madingin, tumangkas hita mamora

Umpama di atas, dapat pula dipakai untuk memberikan kata berkat/pasu-pasu kepada pihak lain, termasuk dalam bentuk acara “selamatan” lain-lain; dan tentu saja sebaiknya ditutup dengan ”Sahat-sahat ni solu……dst.”.
Tuntunan dari pihak  Hula-hula kepada pihak boru, karena menerima permintaan bimbingan (paniroion) terhadap pembicaraan pihak-suhut dengan pihak besan-nya:
Lebih dahulu mengucapkan kata basa-basi tuntunan secara “prosa”, dan diakhiri dengan puisi (umpama) berikut:

Asa balintang ma pagabe, tumundalhon sitadoan; Arimuna ma gabe, ai nunga hamu masipaolo-oloan.

Mangampu (mengucapkan kata sambutan terimakasih) terhadap kata-kata ucapan syukur dari pihak hula-hula, atau pihak lain untuk kita:
Setelah mengucapkan kata-kata mangampu secara “prosa”, maka diakahiri dengan puisi (umpama) berikut:
1)     Asa turtu ma ninna anduhur, tio ninna lote; Sude hata na denggan, hata nauli na pinasahatmuna i sai unang ma muba, unang ma mose.
2)     Tingko ma inggir-inggir, bulungna i rata-rata; Di angka pasu-pasu na nipinasahatmuna, pasauthon ma Tuhanta Debata
3)     Asa naung sampulu pitu ma, jumadi sampulu-alu; Sude hata na uli na pinsahatmunai, ampuonnami ma i martonga ni jabu.

Umpama oleh Raja-parhata dari pihak parboru dalam hal mengucapkan dan akan membagi uang “ingot-ingot” (setelah menerima porsi dari pihak paranak untuk digabungkan):
Nunga jumpang tali-aksa ihot ni ogung oloan
Nunga sidung sude hata, ala tangkas do hita masipaolo-oloan
Bulung ni losa ma tu bulung ni indot
Bulung motung mardua rupa,
Sude na tahatai i ingkon taingot
Asa unang adong hita na lupa ….; Ingot-ingot; ingot-ingot; ingot-ingot.

Umpana dalam waktu menutup pembicaraan dalam pesta-kawin: dengan cara membagi uang “Olop-olop,” oleh Raja-parhata fihak parboru, setelah menerima porsi uang olop-olop dari fihak paranak untuk digabungkan:
Asa binanga ni Sihombing ma binongkak ni Tarabunga
Tu sanggar ma amporik, to lombang ma satua
Sinur ma na pinahan, jala gabe na niula
Simbur magodang angka dakdanak songon ulluson pura-pura
Hipas angka na magodang tu pengpengna laho matua
Horas pardalan-dalan, mangomo nang partiga-tiga
Manumpak ma Tuhanta dihorasi hita saluhutna,…
Asa aek siuruk-uruk, ma tu silanlan aek Toba
Na metmet soadong marungut-ungut, na magodang sude marlas ni roha…
Olop-olop; olop-olop; olop-olop.
DUKA CITA
Hanya dalam keadaan duka-cita yang mendalam, karena kematian di luar bentuk “saur-matua” (terkadang juga di luar “sarimatua”):
Setelah mengucapkan kata-kata penghiburan dalam bentuk prosa; maka ditutup dengan puisi (umpama):
Asa songon hata ni umpama ma dohononku:
Bagot na madungdung ma, tu pilo-pilo na marajar
Sai salpu ma angka na lungun, sai ro ma angka na jagar.
Atau:
Hotang binebebe, hotang pinulos-pulos
Unang hamu mandele, ai godang do tudos-tudos.



FALSAFAH.
1. Dijolo raja sieahan, dipudi raja sipaimaon
   (Hormatan do natua-tua dohot angka raja).
2. Sada silompa gadong dua silompa ubi,
   (Sada pe namanghatahon Sudema dapotan uli.)
3. Pitu batu martindi sada do sitaon nadokdok
    (Unang maharaphu tu dongan).
4. Jujur do mula ni bada, bolus do mula ni dame
    (Unang sai jujur-jujuri salani dongan, alai bolushon ma).
5. Siboru buas siboru Bakkara, molo dung puas sae soada mara
   (Dame ma).
6. Sungkunon poda natua-tua, sungkunon gogo naumposo
   (Bertanggung-jawab).
UMPASA NI NAPOSO BULUNG. (Buat orang-orang muda)
- Jolo tiniktik sanggar laho bahenon huru-huruan,  Jolo sinukkun marga asa binoto partuturan.
- Tudia ma luluon da goreng-goreng bahen soban, tudia ma luluon daboruTobing bahen dongan.
- Tudia ma luluon da dakka-dakka bahen soban,  Tudia ma luluon da boru Sinaga bahen dongan.
- Manuk ni pealangge hotek-hotek laho marpira,  Sirang na mar ale-ale, lobianan matean ina.
- Silaklak ni dandorung tu dakka ni sila-sila, Ndang iba jumonok-jonok tu naso oroan niba.
- Rabba na poso, ndang piga tubuan lata, Hami na poso, ndang piga na umboto hata.

UMPASA MANJALO TINTIN MARANGKUP. (Untuk pasangan saat tukar cincin)
Bulung namartampuk, bulung ni simarlasuna, Nunga hujalo hami tintin marangkup, dohonon ma hata pasu-pasuna :
Hot pe jabu i, tong doi margulang-gulang, sian dia pe mangalap boru bere i, tong doi boru ni Tulang.

2. Sai tong doi lubang nangpe dihukkupi rere, sai tong doi boru ni Tulang, manang boru ni ise pei dialap bere.
3. Amak do rere, dakka do dupang, Anak do bere, Amang do Tulang.
4. Asing do huta Hullang, asing muse do huta Gunung Tua, Asing do molo tulang, asing muse do molo gabe dung simatua.

UMPASA TU NA BARU MARBAGAS (Untuk pasangan yang baru menikah)
1. Dakka ni arirang, peak di tonga onan, badan muna naso jadi sirang, tondi mu marsigomgoman.
2. Giring-giring ma tu gosta-gosta, tu boras ni sikkoru, sai tibu ma hamu mangiring-iring, huhut mangompa-ompa anak dohot boru.
3. Rimbur ni Pakkat tu rimbur ni Hotang, sai tudia pe hamu mangalakka, sai tusima hamu dapot pansamotan.
4. Dekke ni sale-sale, dengke ni Simamora, tamba ni nagabe, sai tibu ma hamu mamora.
5. Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu labuan, sahat ma hamu leleng mangolu, jala sai di dongani Tuhan.
6. Sahat solu, sahat di parbinsar ni ari, leleng ma hamu mangolu jala di iring-iring Tuhan ganup ari.
7. Mangula ma pangula, dipasae duhut-duhut, molo burju marhula-hula, dipadao mara marsundut-sundut.
8. Ruma ijuk tu ruma gorga, sai tubu ma anakmuna na bisuk dohot borumuna na lambok marroha
9. Anian ma pagabe tumundalhon sitodoan, arimu ma gabe molo marsipaolo-oloan.
10. Gadu-gadu ni Silindung, tu gadu-gadu ni Sipoholon, Sai tubu ma anakmuna 17 dohot borumuna 16.
11. Andor hadukka ma patogu-togu lombu, sai sarimatua ma hamu sahat tu na patogu-togu pahoppu.



UMPASA MANGAMPU
Bulung ni Taen tu bulung ni Tulan
Ba molo tarbahen, sai topot hamu hami sahali sabulan,
Molo so boi bulung ni tulan, pinomat bulung ni salaon
Ba molo so boi sahali sabulan, pinomat sahali sataon.
Ni durung si Tuma laos dapot Pora-pora
Molo mamasu-masu hula-hula mangido sian Tuhan,
Napogos hian iba, boi do gabe mamora.
Songgop si Ruba-ruba tu dakka ni Hapadan,
Angka pasu-pasu na ni lehon muna,
Sai dijangkon tondi ma dohot badan.
Mardakka Jabi-jabi, marbulung ia si Tulan
Angka pasu-pasu na pinasahat muna,
Sai sude mai dipasaut Tuhan.
Naung sampulu sada, jumadi sampulu tolu,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai anggiatma padenggan ngolu-ngolu.
Naung sapulu pitu, jumadi sapulu ualu,
Angka pasu-pasu pinasat muna hula-hula nami,
Diampu hami ma di tonga jabu.
Turtu ninna anduhur, tio ninna lote,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai unang ma muba, unang mose.
Habang pidong sibigo, paihut-ihut bulan,
Saluhut angka na tapangido, sai tibu ma dipasaut Tuhan.

Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula
Sahat ma pasu-pasu na nilehon muna i tu hami,
Sai horas ma nang hamu hula-hula.
Suman tu aek natio do hamu, riong-riong di pinggan pasu,
Hula-hula nabasa do hamu, na girgir mamasu-masu.
AKKA UMPASA NA ASING
1.  Martahuak ma manuk di bungkulan ni ruma,
     Horas ma hula-hulana,songoni nang akka boruna.
2.  Simbora ma pulguk, pulguk di lage-lage,
     Sai mora ma hita luhut, huhut horas jala gabe.
3. Hariara madungdung, pilo-pilo na maragar,
    Sai tading ma na lungun, ro ma na jagar.
4. Sinuan bulu sibahen na las,
    Tabahen uhum mambahen na horas.
5.  Eme ni Simbolon parasaran ni si borok,
     Sai horas-horas ma hita on laos Debata ma na marorot.
6. Sititik ma sigompa, golang-golang pangarahutna,
     Tung so sadia pe naeng tarpatupa, sai anggiat ma godang pinasuna.
7. Pinasa ni Siantar godang rambu-rambuna,
     Tung otik pe hatakki, sai godang ma pinasuna.
8. Tuat si puti, nakkok sideak,
       Ia i na ummuli, ima ta pareak.
9.   Aek godang tu aek laut,
       Dos ni roha sibaen na saut.
10.  Napuran tano-tano rangging marsiranggongan,
       Badan ta i padao-dao, tondita i marsigomgoman
11. Marmutik tabu-tabu mandompakhon mataniari,
      Sai hot ma di hamu akka pasu-pasu, laho marhajophon akka na sinari.
12. Bona ni pinasa, hasakkotan ni jomuran,
     Tung aha pe dijama hamu, sai tong ma dalan ni pasu-pasu.
13. Mandurung di aek Sihoru-horu, manjala di aek Sigura-gura
       Udur ma hamu jala leleng mangolu, hipas matua sonang sora mahua.
14. Dolok ni Simalungun, tu dolok ni Simamora
      Salpu ma sian hamu na lungun, sai hatop ma ro si las ni roha.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar